του Κωνσταντίνου Μπακασιέτα
Η ποικιλία Μαυροδάφνη είναι μία από τις πιο σημαντικές ερυθρές ποικιλίες αμπέλου στην Ελλάδα, με πλούσια ιστορία, που εκτείνεται σχεδόν 2000 χρόνια στο παρελθόν. Η πρώτη επίσημη αναφορά του ονόματός της, το 1548, από τον ιστορικό Villamond, επιβεβαιώνει τη μακροχρόνια παρουσία της στον Ελληνικό αμπελώνα, όπως επίσης και έμμεσες αναφορές για το ερυθρό κρασί που παραγόταν στην Κεφαλονιά για εκατοντάδες χρόνια από ιστορικές πηγές. Σήμερα, καλλιεργείται κυρίως στην Κεφαλονιά, τη Δυτική Αχαΐα, την Ηλεία και τη Ζάκυνθο. Συνεπώς δεν θα μπορούσε να διαφύγει του προγράμματος έρευνας της Hellenifera μια τόσο σημαντική ερυθρή ποικιλία.
Η Hellenifera είναι ένας οργανισμός που εξειδικεύεται στην κλωνική επιλογή της αμπέλου. Πρόκειται για μια μοναδική συνεργασία ανάμεσα στα φυτώρια αμπέλου Μπακασιέτα (VNB) και τον κρατικό οργανισμό της Γαλλίας (IFV). Στο πλαίσιο της μακροχρόνιας έρευνας και ταυτοποίησης των ελληνικών ποικιλιών, πραγματοποιήθηκαν ερευνητικές αποστολές σε όλη την Ελλάδα από το 2004, με σκοπό την επισήμανση και τη διάσωση του σπάνιου γενετικού υλικού της χώρας.
Ποιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τις έγχρωμες ποικιλίες της δυτικής Ελλάδας, οι αποστολές μας στους αμπελώνες της Δυτικής Αχαΐας, Κεφαλονιάς, Ζακύνθου, Ηλείας και του ΕΛΓΟ (εθνική συλλογή της Λυκόβρυσης), είχαν επικεντρωθεί στη μελέτη των ποικιλιών Μαυροδάφνη, Αυγουστιάτη, Μαυροδάφνη Ρενιό, Βερτζαμί και Κορφιάτη. Συνολικά, πραγματοποιήθηκαν 43 ερευνητικές αποστολές στις αναφερόμενες περιοχές.
Το πρώτο τμήμα της πολυετούς έρευνας της Hellenifera σχετίζεται με τη σύγχυση που έχει προκληθεί με τις ονομασίες της Μαυροδάφνης, καθώς στην περιοχή της Αχαΐας συναντώνται αμπελοτεμάχια που αναφέρονται ως Μαυροδάφνη Ρενιό. Η Μαυροδάφνη Ρενιό, που εμφανίζεται στη Δυτική Αχαΐα γύρω στα 1960 -1970, δεν έχει επίσημη καταγραφή στον εθνικό κατάλογο ποικιλιών, ούτε έχει αναφερθεί ποτέ στις συνιστώμενες και επιτρεπόμενες ποικιλίες της χώρας μας. Επίσης, δεν υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή του φυτικού υλικού σε κάποια συλλογή της χώρας μας. Η γεωγραφική περιοχή όπου εντοπίζεται η Ρενιό, είναι νότια και δυτικά της πόλης της Πάτρας. Σημαντική είναι η διαπίστωση πως σε σύγχρονους αμπελογραφικούς άτλαντες, όπως αυτοί των κυρίων Κοτίνη και Σταυρακάκη, η Ρενιό αποτυπώνεται ως διαφορετική ποικιλία. Η διαφορετικότητα της ποικιλίας Μαυροδάφνη Ρενιό αποτυπώνεται και σε δημοσιευμένο άρθρο από το 2019 (Viticulture Data Journal 1: e37852), με πολύ πιθανή εδώ μια ακόμη σύγχυση με την ποικιλία Βερτζαμί.
Η Hellenifera αφού μελέτησε όλους τους υφιστάμενους αμπελώνες της περιοχής, αλλά και κάποια πολύ ηλικιωμένα φυτά που βρίσκονται στον παλιό αμπελώνα της Achaia Clauss, κατέληξε τα τελευταία χρόνια να επισημάνει 19 φυτά της ποικιλίας Μαυροδάφνη Ρενιό. Η γενετική ανάλυση ήρθε να επιβεβαιώσει τη μακροσκοπική μας παρατήρηση, ότι όλα τα δείγματα είναι γενετικά όμοια, αλλά δεν ταυτίζονται με καμία από τις 250 ελληνικές και 3300 διεθνείς ποικιλίες που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων της Hellenifera. Η Μαυροδάφνη Ρενιό παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη ποικιλία, και δεν έχει καμία σχέση με τη Μαυροδάφνη, ούτε με τις άλλες έγχρωμες ποικιλίες της περιοχής, και ούτε φυσικά με το Βερτζαμί!
Ο Αυγουστιάτης ήταν ο δεύτερος σημαντικότερος σταθμός της έρευνας της Hellenifera, όσον αφορά την κλωνική επιλογή στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Η εν λόγω ποικιλία αναφέρεται για πρώτη φορά το 1601 ως καλλιεργήσιμη ποικιλία της Ζάκυνθου. Τις τελευταίες δεκαετίες καλλιεργείται κυρίως στις περιοχές της Ηλείας (Πύργος) και της Ζάκυνθου. Ο Αυγουστιάτης έχει καταγραφεί στον Εθνικό κατάλογο και διατηρείται στη συλλογή γενετικού υλικού της αμπέλου στον ΕΛΓΟ (εθνική συλλογή της Λυκόβρυσης). Σε πολλαπλά επιστημονικά προγράμματα τα οποία έχουν διεξαχθεί στα νησιά του Ιονίου με θέμα τη γενετική ταυτοποίηση των γηγενών ποικιλιών, έχει αναγνωριστεί ότι ο Αυγουστιάτης είναι διαφορετική ποικιλία στην Ελλάδα. Μάλιστα, το 2021 εγγράφηκε και ο πρώτος κλώνος Αυγουστιάτη στον Εθνικό Κατάλογο ύστερα από αίτημα ιδιώτη, και κατόπιν των πιστοποιητικών γενετικής ταυτοποίησης που κατέθεσε και διεξήχθησαν από ερευνητικά ιδρύματα της χώρας μας.
Η Hellenifera, μέσα από τις ερευνητικές αποστολές της, συνέλεξε δείγματα από τις περιοχές της Ζακύνθου, του Πύργου και του ΕΛΓΟ (εθνική συλλογή της Λυκόβρυσης)*. Συνολικά, από 8 διαφορετικούς αμπελώνες αναφοράς για την ποικιλία, ηλικίας 18-120 ετών, επιλέχθηκαν 14 δείγματα του Αυγουστιάτη (2 από τη συλλογή του ΕΛΓΟ, 3 από την Ηλεία και 9 από τη Ζάκυνθο).
Στα δείγματα πραγματοποιήθηκαν 7 διαφορετικοί έλεγχοι γενετικής ταυτοποίησης (DNA) σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, των οποίων τα αποτελέσματα οδήγησαν στην επιβεβαίωση της μακροσκοπικής μας παρατήρησης, ότι ο Αυγουστιάτης δεν αποτελεί μοναδική ποικιλία, αλλά ταυτίζεται γενετικά με την ποικιλία Μαυροδάφνη!
Δηλαδή, ο Αυγουστιάτης και η Μαυροδάφνη είναι η ίδια ποικιλία. Οι μικρές ή ακόμη και μεγάλες διαφορές που έχουν παρατηρηθεί τόσο σε βασικά αμπελουργικά χαρακτηριστικά όσο και στο κρασί, έχουν σαν πιθανή βασική αιτία το ιολογικό φορτίο που δεν υπάρχει ή υπάρχει έντονο σε κάποιους κλώνους. Επιπλέον, η γενετική παραλλακτικότητα του φυτικού υλικού είναι αρκετά μεγάλη, και είναι λογικό να προκύπτουν τόσο σημαντικές διαφορές σήμερα σε αμπελώνες που παράγουν κρασί από τους διαφορετικούς αυτούς κλώνους.
Βέβαια, η πρώτη επιστημονική διαπίστωση της ταύτισης του Αυγουστιάτη με τη Μαυροδάφνη επισημάνθηκε το 1780 από Άγγλο βοτανολόγο, η οποία αναφέρεται σε βιβλίο του Miles Lambert-Gocs το 1985, ως απορία από τον συγγραφέα γιατί αυτή η επισήμανση έχει διαφύγει από τους σύγχρονους αμπελογράφους της χώρας μας!!!
Η δεύτερη επιστημονική διαπίστωση έλαβε χώρα το 2015, στη διάρκεια μιας εκ των αποστολών της Hellenifera, όπου ο καθηγητής Αμπελογραφίας του Πανεπιστημίου της Γεωπονικής του Montpellier, Thierry Lacombe, αναγνώρισε τον Αυγουστιάτη ως Μαυροδάφνη. Και φυσικά η τρίτη και ελπίζουμε τελική διαπίστωση ότι αυτά τα 2 ονόματα αναφέρονται στο ίδιο φυτικό υλικό, πραγματοποιήθηκε από τον Κωνσταντίνο Μπακασιέτα στις 20 Μαΐου 2024, στο πλαίσιο της ημερίδας που πραγματοποίησε το Δίκτυο Ποιότητας Οινόξενια των οινοποιών της Αιγιάλειας μαζί με την περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας και το πανεπιστήμιο Πατρών στοn χώρο της Achaia Clauss.
Βέβαια, η σύγχυση ή αλλιώς το μπέρδεμα δύο συνώνυμων, δεν είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά είτε στην Ελλάδα είτε στον παγκόσμιο αμπελώνα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αντίστοιχων περιπτώσεων, όπως π.χ. το Carmenere στην Αργεντινή ή το Viognier στην Αυστραλία ή ο Τσαπουρνάκος στη Βόρεια Ελλάδα. Σε όλα αυτά τα παραδείγματα το συμπέρασμα και το αποτέλεσμα είναι ότι η πραγματική γνώση του φυτικού υλικού που καλλιεργούμε οδήγησε σε πολύ θετικά αποτελέσματα και σε περαιτέρω ανάπτυξη των ποικιλιών στην εκάστοτε περιοχή.
Συνεπώς, πέρα από το ξαφνικό και το αναπάντεχο, η αποτύπωση-ανακάλυψη της πραγματικότητας μέσα από τη συστηματική έρευνα, ιστορικά έχει δείξει ότι βοήθα τόσο στην εξέλιξη όσο και στην ανάπτυξη της αμπελουργίας και στην ενίσχυση των επιστημονικών δεδομένων.
Χρειάζεται, λοιπόν, ο ελληνικός αμπελώνας, όπως και κάθε αμπελώνας που έχει μια τεράστια κληρονομιά και πάρα πολλές ποικιλίες, να έχει και μια δυναμική εξέλιξη, αφού υπάρχουν πολλά σημεία και γεγονότα που χρειάζονται πάντα πιο συστηματική έρευνα.
* Στο πλαίσιο του προγράμματος Hellenoinos (2018-2021), η Hellenifera κλήθηκε να επισκεφτεί για λογαριασμό του IFV της Γαλλίας, τη συλλογή στη Λυκόβρυση, ύστερα από αίτημα του ΕΛΓΟ προς τον IFV, για να επισημάνει φυτά από 40 ποικιλίες αμπέλου, και να στείλει τα δείγματα στον IFV για επίσημο έλεγχο DNA.
